ترجمان البلاغه

[ویکی فقه] ترجمان البلاغه، نخستین کتاب فارسی در باره فن بدیع به معنای اخصّ و بلاغت به معنای اعم، متعلق به قرن پنجم هجری قمری است.
این کتاب نوشته محمد بن عمر رادویانی است.
اعتبار کتاب
ذبیح الله صفا آن را از جمله کتب معتبری می داند که بعد از تألیفات بهرامی سرخسی ، از شاعران و استادان فن عروض در قرن پنجم، و یوسف عروضی، شاعر و عروضی قرن چهارم، و ابوالعلاء شوشتری، از شعرای عهد سامانی، به زبان فارسی در علم بلاغت نوشته شده است.اما آثار آنان درباره عروض است و رادویانی نخستین کتاب فارسی را در علم بدیع نوشته و خود او نیز به این نکته واقف بوده و تصریح کرده است. قرنها تصور می شد که مؤلف ترجمان البلاغه فرخی سیستانی شاعر دوره غزنویان است؛ لیکن نسخه ای معتبر و منحصر به فرد از آن در کتابخانه فاتح استانبول پیدا شد که در ۵۰۷ به خط «ابوالهیجا اردشیر بن دیلمسپار النجمی القطبی الشاعر»، استنساخ شده و یک قرن مقدّم بر معجم الادبای یاقوت حموی است.کاتب در پشت نسخه آن را تصنیف محمدبن عمر رادویانی دانسته است که اطلاعی از او در دست نیست و فقط مسلّم است که در نیمه دوم قرن پنجم هجری می زیسته است.
تاریخ تألیف
به همین دلیل، حدس زده می شود که ترجمان البلاغه در اواسط قرن پنجم تألیف شده باشد.
ویژگی های کتاب
...

تَرجُمان البلاغه
کتابی به فارسی در فن بدیع و بلاغت، نوشتۀ محمدبن عمر رادویانی، در قرن ۴ق. این اثر کهن ترین متن فارسی در فن بدیع و بلاغت است. کتاب در ۷۳ فصل کوتاه و فشرده تدوین شده و مؤلف هریک از موضوع های فن بلاغت را در فصلی با شاهد شعری آورده است. کتاب به سبب به دست دادن شواهد شعری شاعران کهن و شاعرانی که تنها ابیاتی از آن ها به جا مانده از مآخذ معتبر به شمار آمده و از اهمیتی فراوان برخوردار است. ایجاز و نثر ساده و فصیح از ویژگی های آن است. تا پیش از یافتن و تصحیح و چاپ نسخه ای کهن از این کتاب به دستِ احمد آتش، بر اثر اشتباه رشید وطواط در حدایق السحر، که منشأ اشتباهات منابع دیگر نیز بوده، گمان می رفت این کتاب از فرخی سیستانی است. ترجمان البلاغه در ۱۹۴۹ در استانبول به چاپ رسید.