کبیر پارسی است یا عربی؟

کبیر از ریشه ی واژه ی ک ب ر تازی و در معنای بزرگ است و بر وزن فعیل

بر اساس اطلاعات موجود، واژه "کبیر" به طور مستقیم از زبان عربی گرفته شده و جزء واژگانی است که ریشه آریایی دارند ولی با گرامر عربی به کار رفتهاند. این واژه بر وزن "فعیل" است و به معنای "بزرگ" یا "عظیم" در زبان عربی به کار میرود.

واژه "گبیر" که شما به آن اشاره کردید، احتمالاً تغییر یافته واژه "کبیر" نیست. "گبیر" به احتمال زیاد ریشه پارسی دارد و با واژه "کبیر" عربی متفاوت است.

در تعابیر مختلف نظرات مختلفی برای کبیر بدلیل لقب کوروش کبیر وجود دارد. در آمیختگی زبانهای ایرانی و حوزهٔ حکومت هخامنشیان بخشهای بسیاری تز سرزمینهای اعراب امروزی نیز جزو ساتراپهای ایران بزرگ بوده اند و بنابراین نمیتوان به قطعیت کلمهٔ کبیر را از هم خانواده های عربی آن دانست، چه بسا بعضی تعابیر کبیر را صد در صد ایرانی میدانند. 

واژه "کبیر" عربی است و بر وزن "فعیل" می‌باشد. این کلمه از ریشه "ک ب ر" در زبان عربی گرفته شده که به معنای "بزرگ بودن" است.

دلایلی که نشان می‌دهد "کبیر" یک واژه عربی است:

۱. وزن این کلمه "فعیل" است که یکی از اوزان پرکاربرد در زبان عربی برای صفت‌ها می‌باشد. مانند کلمات "جمیل"، "قدیم" و "عظیم".

۲. در فرهنگ لغات عربی، کلمه "کبیر" به عنوان صفت "بزرگ" ثبت شده است.

۳. این واژه در متون کهن عربی مانند قرآن به کار رفته است، مثلاً "الله اکبر".

۴. تلفظ حروف و حرکات این کلمه کاملاً منطبق با قواعد عربی است.

بنابراین کلمه "کبیر" نمی‌تواند تغییر یافته "گبیر" پارسی باشد، بلکه یک واژه اصیل عربی است که بر وزن "فعیل" و به معنای "بزرگ" می‌باشد و به صورت گسترده در زبان فارسی نیز استفاده می‌شود.
در زبان فارسی، "گبیر" یک واژه کهن است که امروزه کمتر استفاده می‌شود. این کلمه احتمالاً ریشه پارسی دارد و به معنای "گَرد، غبار، خاک" است. برخی معتقدند که "گبیر" شاید ریشه کلمات "غبار" و "غُبرا" در فارسی امروز باشد.

چند مثال از کاربرد "گبیر" در متون کهن فارسی:

۱. در شاهنامه فردوسی:
"همی کند هر سو زمین را به چنگ / همی گبیر آمد از آوردگاه"

۲. در دیوان خاقانی:
"ز گبیر سم باد پایان او / نشان موکب کیخسروانی"

۳. در تاریخ بلعمی:
"و گبیر از نعل ستوران ایشان همچون ابر تیره شده بود"

بنابراین، "گبیر" یک واژه فارسی با معنای "گرد و غبار" است که با "کبیر" عربی (به معنی بزرگ) متفاوت است. هر چند امروزه کمتر استفاده می‌شود، اما در متون کهن فارسی کاربرد داشته است.